Arnhem

Toen we nog op een bijna rimpelloze zee, aan de wind voort dobberde, kwamen we nog redelijk goed weg. We raakte wat achter, maar de zwakke kapitein JP âBak Ellendeâ was nog wel te handhaven. Nu we echter op woelige baren, in een heftige storm zijn geraakt, wordt meer dan eens duidelijk, dat dit toch echt niet de juiste man is.

Psychologen vrezen Balkenende-effect

Hulpeloze houding van premier maakt consumenten somber.

DEN HAAG â Donker pak, gebogen hoofd en een gelaat dat ellende en onmacht verraadt. Psychologen zagen premier Jan Peter Balkenende en directeur Coen Teulings van het Centraal Planbureau ( CPB) dinsdag de klassieke fout maken van leiders in tijden van crisis. En die fout gaat beslist zijn weerslag krijgen op de bevolking, voorspellen zij.
â Als er een strategie zit achter hun optreden, dan is het een heel verkeerde strategie geweestâ, zegt Jan Derksen, hoogleraar klinische psychologie in Nijmegen en Brussel. âWat moet je als bevolking met een leider die er zelf verslagen bij staat? Dan voelt de bevolking zich ook verslagen en worden mensen onverschillig over hun leider.â
Derksen schreef veel columns over psychologie en economisch leiderÂschap. Volgens hem is de manier waarop de premier en ook sommige Kamerleden de bevolking proberen wakker te schudden, heel klassiek, maar ook heel verkeerd. â Zij hebben namelijk zelf moeite de realiteit onder ogen te zienâ, aldus de klinisch psycholoog.
In zijn studie over het verloop van een economische recessie heeft de toonaangevende psycholoog Daniel Kahneman de psychologische cyclus precies uit de doeken gedaan. Een recessie begint met zelfoverschatting van topmannen en beleggers. Als de zeepbel is ontploft, worden problemen nauwelijks erkend en aangepakt, omdat de leiders niet gewend zijn aan verlies en verlies niet durven te erkennen.
Dat de politiek zo geschokt reageert op de negatieve voorspellingen van het CPB is volgens psychologen niet verbazingwekkend, ook al bleek uit de cijfers van bedrijven al langer dat het slecht gaat. âDe recessie is lange tijd nogal ongrijpbaar geweest en nu wordt ineens concreet waar wij voor staanâ, zegt Fred van Raaij, hoogleraar gedragseconomie aan de universiteit van Tilburg.
Maar Balkenende en Teulings mogen die schok niet uitdragen, aldus Van Raaij. Daar worden mensen onzeker van. â De uitstraling van âwij weten het ook niet meerâ is een heel verkeerde. Hoewel de koopkracht op peil blijft, gaan we die houding van Balkenende en Teulings terugzien in het consumentengedrag. Er zal minder besteed worden en dat is weer slecht voor de economie, een soort Balkenende Teulingseffect.â
Volgens klinisch psycholoog Derksen is de houding van Balkenende ook funest voor de premier zelf. âMensen houden niet van leiders die zich slachtoffer voelen van alles om hen heen. Een leider die geen vertrouwen heeft, raakt eerder gestrest.â
Balkenende moet heel snel de realiteit erkennen, meent Derksen. âEn hij moet zeggen dat het kabinet de problemen onder controle heeft en met maatregelen komt.â
â De uitstraling van â wij weten het ook niet meerâ is een heel verkeerdeâ.