Arnhem

Vandaag een artikel in de papieren Gelderlander over laaggeletterdheid. Een onderwerp waarvoor SP raadslid Michael Alberts regelmatig aandacht heeft gevraagd. In de gemeente worden laaggeletterden onder andere geholpen via de formulierenbrigade. Ook de nieuwe startpunten kunnen hierin een rol spelen. Verder is men bij het CWI scherp op het ontdekken van laaggeletterdheid. Roc Rijn IJssel biedt sinds 1 januari vorig jaar met financiële steun van gemeenten taalcursussen voor laaggeletterden aan. In de onderstaande artikelen antwoorden op enkele vragen en een praktijk verhaal.

Vier vragen over laaggeletterdheid

In de provincie Gelderland zijn 188.000 mensen laaggeletterd, zij kunnen niet lezen of schrijven of kunnen dat niet goed genoeg om goed te functioneren Hoe ontstaat zoân probleem?
Wat is laaggeletterdheid?
âOnder laaggeletterdheid verstaan we mensen die helemaal niet kunnen lezen en schrijven, ofwel analfabeten, maar ook mensen die niet functioneel kunnen lezen en schrijvenâ, zegt Manon Best, taaldocent bij roc RijnIJssel. â Ze hebben moeite met het invullen van formulieren, het schrijven van korte brieven, maar ook met het bedienen van een pinapparaat. Digitale vaardigheden ontbreken vaak bij laaggeletterden. Ze zijn altijd afhankelijk van anderen.â
Wat is de oorzaak?
âMeestal is er een combinatie van factoren.
Sommige mensen hebben een gebroken schoolperiode doordat ze als kind veel hebben gereisd of lang ziek zijn geweest. Anderen leren moeilijk en velen zijn dyslectisch.
Opgroeien in een taalarme omgeving speelt ook mee. Van 1 tot 10 jaar zijn kinderen gevoelig voor het leren van taal. Voorlezen aan kinderen en samen lezen is in die leeftijd belangrijk. Dat er ook nu leerlingen van het vmbo komen die laaggeletterd zijn, ligt niet alleen aan het onderwijs. Veel pubers hebben geen zin om te leren en laten dingen liggen die ze toch al moeilijk vinden.â
Wat is het gevolg?
âBij mensen die moeilijk of niet lezen en schrijven komen gevoelens van schaamte en faalangst veel voor. Mensen hebben zo vaak gehoord dat ze het niet kunnen, dat ze dat zijn gaan geloven. Sommigen raken in paniek om iets wat ze moeten doen. Dat duurt vaak een paar lessen, maar daarna beseffen ze dat ze met lotgenoten bij elkaar zitten.â
Wat is er aan te doen?
Roc Rijn IJssel biedt sinds 1 januari vorig jaar met financiële steun van gemeenten taalcursussen voor laaggeletterden aan. âWe oefenen met het invullen van formulieren of lezen vereenvoudigde boeken in groepjes of tweetallen. Zo kunnen de cursisten de niveaus 1 tot en met 3 bereiken. Met niveau 1 kunnen cursisten zelf persoonlijke gegevens invullen, cursisten van niveau 2 kunnen zelf een schriftelijke adreswijziging doorgeven en wie niveau 3 beheerst kan per brief zelf om bijvoorbeeld kwijtschelding van belasting vragen. Welk niveau gehaald wordt, ligt aan wat een mens kan leren, zijn â leerbaarheidâ, maar ook aan de leeftijd.â

Het grote leed dat laaggeletterdheid heet

Zijn leven lang heeft Jan Groenen smoesjes verzonnen om niet te hoeven lezen en schrijven, omdat hij dat niet kon. Hij schaamde zich ervoor en leed eronder. Een carrièrestap kon hij bijvoorbeeld niet maken vanwege zijn laaggeletterdheid.

Als kind werd Jan Groenen (60) uit Zevenaar achterin de klas gezet, omdat hij niet goed kon lezen en schrijven. Hij kreeg simpele klusjes, zoals bloemen water geven en schriften rondbrengen.
âDat vond ik niet erg, want dat kon ik wél.â
Zijn tweelingbroer en twee zussen ging het niet veel beter af. In het gezin, dat tien kinderen telde, werd geen aandacht aan lezen en schrijven besteed. Alle vier werden ze naar het Bijzonder Laag Onderwijs in Didam gestuurd. âs Ochtends werden ze vanuit hun woonplaats Pannerden met een busje opgehaald. â Als we âs middags terugkwamen, werden we soms geplaagd. Ik voelde me dom.â
Schaamtegevoelens en het gevoel dom te zijn staken in het leven van Groenen vaak de kop op. âIk moet opletten dat ik mensen aankijk als ik tegen ze praat, want dat vermeed ik altijd. Ik praatte ook vaak met een hand voor mijn mond.â
Dat is veranderd. Groenen praat honderduit en is trots. Hij heeft voor het derde jaar les op het roc in Zevenaar in lezen en schrijven.
De nood kwam aan de man toen Groenens vrouw overleed. â Zij dekte me. Zij had een rijbewijs, reed auto en kon lezen en schrijven. Toen zij overleed, stond ik er alleen voor. En toen kwamen de formulieren.â
Bijna niemand wist van zijn zogenoemde laaggeletterdheid. Na de middelbare school ontwikkelde Groenen zijn talent om maar niet te hoeven lezen en schrijven. â Als ik naar een loket moest om iets in te vullen, zei ik dat ik mijn bril was vergeten, of ik stopte mijn hand in het verband.â
Soms boden baliemedewerkers aan om een formulier samen in te vullen. â Dan zeiden ze dat ze zo bij me zouden komen. Zodra ze uit het zicht waren, ging ik weg. Je denkt toch niet dat ik in het bijzijn van allerlei mensen geholpen wilde worden? Dan sta je voor paal.â
Op zijn werk bij de sigarettenfabriek Turmac ( later British American Tobacco) in Zevenaar wist Groenen beperkt carrière te maken. âIk werd aangenomen als chauffeur en om op te ruimen, maar wilde graag aan de machines werken. Dat verdiende beter. Ik kon zoân baan niet krijgen, omdat je daarvoor een test moest doen.
In overleg met een collega die aan de machines stond, zette ik elke ochtend stiekem zijn machine aan. Zo leerde ik toch hoe ik de machines moest bedienen.â
Toen Groenen jaren later werd gevraagd om nieuwe collegaâs op te leiden, moest hij die functie afslaan. âIk zei dat ik daarvoor te oud was en er geen zin in had. Eigenlijk had ik het best gewild.â
Soms oefende Groenen met zijn vrouw, om zich beter te kunnen redden. âMaar ik werd daarvan zo paniekerig dat de tranen in mijn ogen stonden. Dat was pure schaamte.â
Pas toen een overbuurman hem vroeg mee te gaan naar de taallessen van het roc veranderde er echt wat. âIk kan nu zelf formulieren invullen en ben niet meer zenuwachtig als ik iets moet vragen.â